كسب رتبه

كسب رتبه اول گروه هاي آموزشي ادبيات فارسي متوسطه استان اصفهان

 را (درادارات متوسط)توسط گروه ادبيات فارسي شهرستان دهاقان به همه

 همكاران تبريك عرض مي نماييم .

علی محمد افغانی

گفت و گو با علی محمد افغانی /

على محمد افغانى، متولد ۱۳۰۵ در کرمانشاه است. وى تحصیلات متوسطه را در کرمانشاه گذراند و براى ادامه تحصیل به تهران آمد و وارد دانشکده افسرى شد. به علت ممتاز بودن موفق به اخذ بورس تحصیلى براى امریکا شد و در همانجا بود که با ادبیات و رمان آشنا گردید. در سال ۱۳۳۳ حین بازگشت از امریکا، دستگیر و به زندان قصر منتقل شد. در زندان نخستین جرقه‏هاى نگارش رمان شوهر آهوخانم، که هفت سال از زندگى یک خانواده را به تصویر مى‏کشد و حکایت ماجراهاى پرکش و قوس و جذاب سید میران سرابى با همسرش آهو و میهمان ناخوانده و همسر دومش هماست، زده شد. این رمان یکى از مهمترین رمان‏هاى کلاسیک ایرانى نام گرفت و در سال ۱۳۴۰ و از سوى انجمن کتاب ایران به عنوان رمان برگزیده انتخاب شد. افغانى در سال‏هاى بعد نیز کتاب‏هایى به چاپ رساند از جمله: شادکامان دره قره‏سو، شلغم میوه بهشته، سیندخت، بافته‏هاى رنج، دکتر بکتاش، همسفر و بوته‏زار. خاطرات زندان تازه‏ترین اثر اوست که به زودى از سوى انتشارات نگاه به چاپ خواهد رسید. على محمد افغانى سال‏هاست که ساکن امریکاست. حضور این پیرمرد ۸۴ ساله و سرزنده کرمانشاهى به همراه همسرش در ایران بهانه‏اى بود براى گفت و گو با او در عصر شنبه در مجله بخارا که با حضور چهره‏هایى همچون صفدر تقى‏زاده، یوسف علیخانى، فرشاد قربانپور، محمود فاضلى بیرجندى، علیرضا علمى، علیرضا رئیس دانا، فرزانه قوجلو، ترانه مسکوب و… برگزار شد.
در ادامه گزیده‏هایى از صحبت‏هاى على محمد افغانى را مى‏خوانید :
آقاى افغانى در پاسخ به اینکه چطور نویسنده شد گفت: همواره دو دسته وارد حوزه ادبیات مى‏شوند. یکى هست که ذوق و استعدادش را دارد ولى تجربه خاصى ندارد و دیگر که تجربیات مختلف در زمان‏ها و مقاطع مختلف بر زندگى‏اش تأثیرگذار بوده است من در زمره گروه دوم بودم و کتاب‏ها چنین تأثیرى را بر من نهاده‏اند و این نداى درونى همواره با من بود. سال‏هاى ۱۳۲۴ – ۱۳۲۵، سال‏هاى پرخروشى بود و ما از دوره خفقان رضاشاه بیرون آمده بودیم و روشنفکران آزادى بیان پیدا کرده بودند و تصمیم گرفتیم که در همان زمان مثل دوران انقلاب، که مردم از زیر یوغ دیکتاتورى آزاد شدند، خودسازى کنیم.
در آن دوران کتاب‏هاى صادق هدایت مرا جذب مى‏کرد. اما فقط صادق هدایت نبود، آثار چوبک و جمالزاده نیز برایم جذاب بودند و از آثار غربى هم کتب خوشه‏هاى خشم، جاده‏هاى تنباکو و… ، که از مشکلات طبقاتى صحبت مى‏کردند، برایم جذابیت داشت. بعد که وارد دانشکده افسرى شدم در فعالیت‏هاى حزبى علیه شاه شرکت نموده و به دوستم حسن پیروزى که در کرمانشاه بود و بعدها به زندان افتاد نامه‏اى نوشتم و چون او در فعالیت‏هاى حزبى بود مشوق من شد و من به حزب توده گرویدم. برایم همواره این نکته مبهم بود که آیا خدمتى که یک نویسنده مى‏کند در حد مبارزات سیاسى هست؟ و لذا بعد از بازگشت به ایران و رفتن به زندان شوق نویسندگى در من بالا گرفت و دست نوشته‏هاى شوهر آهوخانم محصول همان دوره است.
وى در پاسخ به اینکه چرا کارهاى بعدیشان به خوبى شوهر آهوخانم نشد گفتند: چون آن موقع مدتى را در محیط زندان سپرى کرده بودم و تمام روز را در عالم آهو خانم و سید میران سرابى مى‏گذراندم، ولى پس از زندان با شروع کار در یک شرکت ژاپنى تمرکز لازم برایم وجود نداشت. «زندان مکانى براى تمرکز حواس نبود. در بندى که ما بودیم حدود ۱۳۰ زندانى وجود داشت و در هر اتاقى هم ۵ – ۶ زندانى، و لذا جایى براى تمرکز نبود و مدتى مى‏نوشتم و بعد باید کمى کار را تعطیل مى‏کردم تا شاید شرایط براى نوشتن دوباره فراهم شود. خودم هم مى‏دانم که شوهر آهوخانم ارتباط بسیار نزدیکى با واقعیت‏هاى روحى، روانى و تضادهاى جامعه دارد و بیانگر انقلابى است که در یک خانواده کوچک به وجود آمده و من آن را حس کرده بودم و شناختم، به همین دلیل کتاب مطرحى است، طورى که در آثار نویسندگان خارجى هم شما چنین چیزى نمى‏بینید»
در بخشى دیگر از این نشست على محمد افغانى درباره عادات نوشتن‏اش و اینکه چه ساعاتى از روز را به نوشتن مى‏پردازد، چنین گفت: پیش از این بگویم که ابتدا شوهر آهو خانم را نوشتم، بعد در یک شرکت ژاپنى مشغول به فعالیت شدم و پس از آن شادکامان دره قره‏سو به چاپ رسید و من انتظار داشتم که به خوبى شوهر آهو خانم از آن استقبال شود که نشد و صرفاً در برخى مجلات اشاراتى به آن داشتند و این کار تعمدى بود و قصد کوبیدن کتابم را داشتند. من بعد از نوشتن شادکامان دره قره‏سو ده سال قلم را کنار گذاشتم. چون زندگى خرج داشت و از آنجایى که در شرکت ژاپنى فضاى سالم کارى وجود داشت و حقوق مناسبى هم مى‏گرفتم، تنها به کار مشغول شدم. و در مورد نوشتن باید به این نکته اشاره کنم که هر نوشته‏اى یک مضمون و موضوعى دارد و به قول عبدالعلى دستغیب: «افغانى آنجایى که باید ثروتمند را نشان بدهد، ضعیف و آنجایى که باید فقرا را نشان دهد قوى عمل کرده است.» اگر من مى‏خواستم، مى‏توانستم خلاف این گفته عمل کنم و آن وقت تراژدى روستایى به وجود نمى‏آمد. بیکارى براى من از جمله معضلاتى است که در کارهایم بدان اشاره داشته‏ام و کارهاى کسانى هم که به این حوزه مى‏پردازند برایم جالب است. من اولاً شب‏ها قبل از شام مى‏نویسم و گاه در ذهنم حین خواب آنچه را که باید بنویسم مرور مى‏کنم. در زندان هم شب هنگام آنچه را که مى‏خواستم بنویسم با علامت و نشانه‏اى روى دیوار ثبت مى‏کردم و صبح‏ها، این علامت برایم یادآور مطلبى بود که قصد نوشتنش را داشتم.
در پاسخ به این سؤال که چرا من رمان کوتاه ننوشته‏ام باید بگویم که خیر این طور نیست. کتاب محکوم به اعدام شامل مجموعه داستان‏هایى است که یکى از آنها با عنوان «فصل خوب سال» پاسخ‏گوى نیازهاى روحى جامعه مستضعف است. اصولاً من در آثارم درد اقشار جامعه را مطرح مى‏سازم. در جواب اینکه آیا شوهر آهوخانم بر مبناى تجربیات شخصى است یا خیالى؟ باید بگویم نویسنده با خیال نمى‏نویسد. با کشف و شهود خویش مسائلى را مطرح مى‏کند که زنده‏تر از واقعیت است. واقعیت یک ابزار خام است. اگر هم صرفاً بر مبناى تجربیات شخصى بود باز هم نمى‏توانستم دست به قلم ببرم. من از شخصیت‏هاى کسانى که در زندگى‏ام حضور داشتند متأثر شدم؛ مثلاً نقش «میرزا نبى» را از یکى از همکاران پدرم که سواد داشت و شاهنامه مى‏خواند الهام گرفتم.
او در باب نویسندگان مورد علاقه‏اش گفت: صادق هدایت و جمالزاده را دوست دارم و در نویسندگان نسل بعد اصالت نویسندگى محمود دولت‏آبادى برایم قابل احترام است و به نظرم جلال آل‏احمد در زمینه سفرنامه‏نویسى و مقاله‏نویسى خوش درخشیده است. از کارهاى احمد محمود هم زمین سوخته برایم جالب است. احمد محمود همسایه‏ها را متأثر از زمین نوآباد شولوخف نگاشت.
در رئالیسم مسئله کوچکى انسان مطرح نیست، بلکه بزرگى انسان حتى در جنبه‏هاى منفى ذاتى‏اش مطرح مى‏گردد. بالزاک داستان کوتاهى دارد به اسم «سوگند» که بسیار زیبا است. رئالیسم، والایى و پرتوافکنى انسان است، عمق عواطف انسانى است. کتاب خاطرات زندان را من با همان کاراکتر حزبى که داشتم نوشتم. و نخست عنوان آن «پیمان به راه تو سوگند» بود و بیانگر این مضمون بود که ما توده‏اى بوده و به حزب توده وفا داریم. بعدها این اسم به نظرم ابهام‏آمیز بود و عنوان آن را گذاشتم: «پیمان بى تو هرگز» و در مقدمه نوشتم: «به یاد دوستم اسماعیل محقق دوایى که به دستور شاه در یک گروه شش نفرى تیرباران شد.»
على محمد افغانى در پاسخ به این سؤال که ماجراى چاپ کتاب شوهر آهوخانم چه بوده چنین گفت: نکته جالبى که در مورد داستان چاپ شوهر آهوخانم باید اشاره کنم این بود که من بعد از آزادى از زندان، نسخه دست‏نویس این کتاب را که در دو جلد بود به انتشارات «معرفت» که کارهاى جمالزاده را منتشر مى‏کرد بردم. آنها نگاهى به کتابم انداختند و گفتند: «داستان خوبى است ولى سرمایه ما درگیر چاپ کتاب قیاس اللغات است.» بعد به منزل بازگشتم و با ماشین تحریرى که خریدم به تایپ آن مشغول شدم و خودم آن را به چاپ رساندم و حروف‏چینى‏اش را به حروف‏چینى «سپه» سر خیابان فردوسى با مدیریت برادران اسکویى سپردم که شش، هفت ماه طول کشید و در ۲۰۰۰ نسخه به چاپ رسید. وقتى که کتابم مطرح شد، انتشارات امیرکبیر از من براى چاپ آن دعوت کرد و الان به چاپ سیزدهم رسیده است.
او در زمینه موسیقى و علاقه‏اش به هنر گفت: «کارهاى شجریان همواره برایم لذت‏بخش بوده برعکس هیچگاه نتوانستم با موسیقى کلاسیک فرنگى رابطه برقرار کنم. خیلى هم اهل فیلم نیستم اما گاو مهرجویى اثرى بى‏نظیر و بازى عزت‏الله انتظامى هم فوق‏العاده است. اصولاً به نظرم سوژه‏هاى خارجى تقلیدى و تکرارى‏اند. خیلى اهل مصاحبه هم نیستم و در جمع‏هاى روشنفکرى اگر دعوتى از من به عمل آمده با کمال میل استقبال کردم.»
در پایان محمد على افغانى درباره آخرین کارش گفت: «اکنون مشغول ترجمه شوهر آهوخانم به زبان انگلیسى هستم و امیدوارم با موفقیت به پایان رسد.»

کتاب‌شناسی فردوسی و شاهنامه

کتاب‌شناسی فردوسی و شاهنامه از آغاز نوشته‌های پژوهشی تا سال 1385

 فردوسی و شاهنامه برای ایرانیان ارزش والای ملّی دارد، زیرا نگاهبان اصلی زبان فارسی و سند تفکرات و حرکات ملّی ماست. به همین ملاحظه، هم به دست پژوهشگران ایرانی و هم به دست دیگران، در این سال‌ها دربارهٔ فردوسی و کتابش نوشته‌های بسیاری پدیدار گشته‌است. در اکثر زبان‌های زندهٔ جهان به‌حق دربارهٔ فردوسی صدها نوشته و تحقیق و مقاله انتشار یافته و شاهنامه به چندین زبان ترجمه و نشر شده و مورد تحقیق علمی و نقد ادبی و طبع انتقادی قرار گرفته‌است.

    مسلّماً هرکس که در باب شاهنامه تحقیق می‌کند از داشتن آگاهی دربارهٔ کلیهٔ مطالعات و تحقیقات پیشینیان ناگزیر است و بایستی حتی‌المقدور آنچه را در زبان‌های مختلف دربارهٔ فردوسی گفته‌اند و نوشته‌اند بخواند تا بتواند سخنی تازه و نو بگوید. مجموعهٔ حاضر چاپ سوم کتاب‌شناسی فردوسی است که پس از سی‌وسه سال، با افزوده‌ها در اغلب بخش‌ها، منتشر شده‌است. چاپ دوم این کتاب دربرگیرندهٔ مشخصات 1852 کتاب و مقاله بود که اکنون به 5868 کتاب و مقاله افزایش یافته‌است که این افزوده‌ها در چاپ اخیر با علامت * مشخص شده‌اند. این مجموعه اول‌بار به مناسبت تجدید بنای آرامگاه فردوسی، در سال 1347 انتشار یافت. چاپ سوم، به‌جز پیشگفتارها و همچنین بخش پیوست‌ها (شامل دوازده پیوست)، نمایه‌ها و فهرست منابع عمده، دربردارندهٔ چهار بخش کلی است که عبارت‌اند از: تحقیقات دربارهٔ فردوسی و شناخت شاهنامه، ترجمه‌ها و منقولات شاهنامه به ترتیب الفبایی زبان‌ها و تاریخ انتشار، نسخه‌های خطی شاهنامه، و چاپ‌های متن شاهنامه و خلاصه‌های آن.

    مجموعهٔ کتاب‌شناسی فردوسی و شاهنامه از آغاز نوشته‌های پژوهشی تا سال 1385، به کوشش مرحوم ایرج افشار گردآوری شده که مرکز پژوشی میراث مکتوب آن را در 564 صفحه و با شمارگان 2000 نسخه، به بهای 140000 ریال منتشر کرده‌است.

شاهنامه، از دست‌نویس تا متن

شاهنامه، از دست‌نویس تا متن (جستارهایی در معرفی و ارزیابی دست‌نویس‌های شاهنامه و روش تصحیح انتقادی متن)

 موضوع مقالات مجموعهٔ حاضر در باب معرفی دست‌نویس‌های شاهنامه و شرحی دربارهٔ روش تصحیح انتقادی است. نویسنده این کتاب را با مقاله‌ای با عنوان «معرفی یک نسخهٔ معتبر شاهنامه» آغاز می‌کند و در آن نسخهٔ دست‌نویس برلین، مورَّخ 894 ق را معرفی می‌کند. «معرفی و ارزیابی برخی از دست‌نویس‌های شاهنامه» عنوان دومین مقالهٔ این مجموعه است که نگارنده در آن 45 دست‌نویس شاهنامه را معرفی کرده و نقاط مثبت و منفی هریک از آن‌ها را مشخص ساخته‌است. مقالهٔ سوم «دست‌نویس شاهنامهٔ مورَّخ ششصدوچهارده هجری قمری» نام دارد که شرحی است در باب دست‌نویس مشهور فلورانس. چهارمین مقالهٔ این کتاب با عنوان «افتادگی‌ها و افزودگی‌های آماری از شش دست‌نویس شاهنامه» نیز به معرفی محاسن و معایب شش تا از دست‌نویس‌های شاهنامه، به روش آماری، می‌پردازد.

    بخش دوم این کتاب، یعنی پرداختن به روش انتقادی در تصحیح متن، با مقاله‌ای با عنوان «قواعد و ضوابط تصحیح متن شاهنامه» آغاز می‌شود. در این مقاله کوشیده شده‌است تا با ذکر مثال‌های فراوان، هم ضعف‌های روش تصحیح ماشینی نشان داده شود و هم بی‌اعتباری روش ذوقی و اجتهادی. نگارنده در این مقاله روش‌های ماشینی و ذوقی ـ اجتهادی را که هنوز هم کمابیش رواج دارند، رد می‌کند و بر لزوم به کار بردن روش انتقادی در تصحیح متون کهن تأکید می‌کند. مقالهٔ بعدی «یاداشت‌هایی در تصحیح انتقادی بر مثال شاهنامه» نام دارد که در آن نشان داده شده‌است که روش انتقادی تنها بدین معنی نیست که مصحح آنچه به دلایلی ضبط کهن‌تر می‌داند به متن ببرد و کار را تمام‌شده پندارد، بلکه او باید نسخه‌بدل‌های خود را به شیوه‌ای علمی و آسان‌یاب در اختیار خوانندگان قرار دهد. سه مقالهٔ بعدی با عنوان‌های «هفتادویک نکته در ابیات شاهنامه»، «معرفی قطعات الحاقی شاهنامه» و «معرفی سه قطعهٔ الحاقی در شاهنامه»، از یک سو درجهٔ اعتبار دست‌نویس‌های شاهنامه را مشخص‌تر می‌کنند و از سوی دیگر گامی است برای نشان دادن این ضرورت که تصحیح اثری چون شاهنامه نمی‌تواند تنها عملی ـ انتقادی، بلکه باید تحقیق نیز باشد. «اهمیت و خطر مآخذ جانبی در تصحیح شاهنامه» و «رسم خط شاهنامه» مقاله‌های پایانی این مجموعه‌اند.

    کتاب شاهنامه، از دست‌نویس تا متن (جستارهایی در معرفی و ارزیابی دست‌نویس‌های شاهنامه و روش تصحیح انتقادی متن)، نوشتهٔ دکتر جلال خالقی مطلق است که مرکز پژوهشی میراث مکتوب آن را در 595 صفحه و با شمارگان 1000 نسخه، به بهای 150000 ریال منتشر کرده‌است.