گلشن ادب

خود آزمايي درس 11 ( استعاره ي مصرحه ‹آشكار›)  صفحه ي 85

1- در شعرهاي زير ، استعاره ي مصرحه رابيابيد و بگوييد كه چگونه پديد آمده اند . مشبه ، مشبه به و وجه شبه را نيزبيابيد .

- شمس وقمرم آمد ، سمع وبصرم آمد                                    وان سيم برم آمد ، وان كان زرم آمد

 شمس و قمر ، سمع ، بصر ، كان زرم« استعاره مصرحه» است

محبوب و معشوق :مشبه                       نورانيت و زندگي بخشي : وجه شبه                      مانند : ادات تشبيه                                  شمس و قمر: مشبه به

محبوب من :مشبه                                 هوشياري و آگاهي بخشيدن :وجه شبه               مانند : ادات تشبيه                               سمع و بصر   :مشبه به

محبوب من : مشبه                                 ارزشمندي و منزلت :وجه شبه                             مانند :ادات تشبيه                            معدن طلا : مشبه به                                                                                                                                                                                            -در اين بازار اگر سودي است با درويش خرسند است                                  خدايا،منعمم گردان به درويشي و خرسندي       

-         بازار:استعاره از دنيا        دنيا :مشبه           بازار:مشبه به          ( در اين بازار هر كسي سرمايه ي عمرخود راخريد وفروش مي كند.)

وجه شبه : سودمندي ، سود بخشي                                                                                                                                                     -       مرا در خانه سروي هست كاندر سايه ي قدش                             فراغ از سرو بستاني و شمشاد چمن دارم  

-          سرو :استعاره از معشوق و فرد قد بلند       يار من :مشبه       زيبايي و قامت بلند :وجه شبه        سرو :مشبه به

-          بخت آن نكند با من، كان شاخ صنو بر را                               بنشينم وبنشانم،گل بر سرش افشانم

-         شاخ صنوبر:استعاره از معشوق       معشوق من :مشبه        زيبايــي و شــــادابي :وجه شبه      شاخ صنوبر :مشبه به

-         اي غنچه ي خندان ،چراخون در دل ما مي كني ؟                       خاري به خود مي بندي و ما را ز سر وا مي كني                                     غنچه ي خندان :استعاره از محبوب      محبوب :مشبه          خنده رويي و زيبايي: وجه شبه      غنچه ي خندان :مشبه به

-         چوتنها ماند ماه سرو بالا                                                           فشاند از نرگسان لؤ لوي  لالا                                                              ماه سروبالا :استعاره از معشوق زيبا             نرگسان :استعاره از دو چشم ، لؤلؤ : استعاره از اشك

-         معشوق من از نظر زيبايي مانند ماه است كه از چشمان خمارش كه مانند نرگس است قطرات اشك درخشان و شفاف مانند لؤلؤ فرو مي چكد . (سرو بالا تشبيه است = بالاي او مانند سرو است )

        معشوق :مشبه     ماه :مشبه به      زيبايي: وجه شبه    چشمان :مشبه       نرگس :مشبه به     خماري :وجه شبه  قطرات اشك :مشبه 

        لؤلؤ :مشبه به     درخشان و شفاف :وجه شبه     ( در تمامي تشبيهات بالا فقط از اركان تشبيه ، مشبه  به باقي مانده لذا استعاره ي

         مصرحه به وجود آمده است . )

2-با واژه هاي زير استعاره ي مصرحه بسازيد؟

- كاروان سرا : هر روز از اين كاروان سرا (استعاره از دنيا ) عده اي به سراي ديگر مي شتابند .

- ماه : ستاره اي بدرخشيد و ماه مجلس شد

1-    استعاره هاي مصرحه ي زير را به تشبيه تبديل كنيد و تمامي پايه هاي تشبيه را نام ببريد ؟                                         -  مرا برف باريده بر پر زاغ                                     نشايد چو بلبل تماشاي باغ

در بيت دو استعاره ي مصرحه وجود دارد : برف :استعاره از موي سفيد        زاغ :استعاره از موي سياه در دوران جواني

الف : موهايم در پيري مانند برف سفيد شده است .          موهايم :مشبه      مانند: ادات تشبيه     برف :مشبه به     سفيد:وجه شبه

ب : موهايم در جواني مانند پرزاغ سياه بود.                     مو :مشبه         مانند: ادات تشبيه    پرزاغ :مشبه به    سياه : وجه شبه

-باغ مرا چه حاجت سرو و صنوبر است                         شمشاد خانه پرور من از كه كم تر است                                                                             محبوب من در شادابي وزيبايي مانند شمشاد است .                                                                                                                              محبوب من :مشبه       شادابي و زيبايي :وجه شبه     مانند :ادات تشبيه     شمشاد:مشبه به                                                                                                                                    باز امشب اي ستاره  تابان نيامدي                                           باز اي سپيد ه ي شب هجران نيامدي                                                                                   در بيت دو استعاره وجود دارد:            1-ستاره ي تابان       2- سپيده ي صبح (هر دو استعاره از معشوق است.)                                                                                                                                 محبوب من درزيبايي و روشني بخشي مانند ستاره است.                  محبوب من در اميد بخشي مانند سپيده ي صبح است.                                                                                                                                                                       محبوب من:مشبه     زيبايي وروشني بخشي واميد بخشي:وجه شبه             مانند:ادات تشبيه       ستاره و سپيده ي صبح :مشبه به

تا تو را جاي شد اي سرو روان در دل من             هيچ كس مي نپسندم كه به جا ي تو بود

سرو :استعاره از محبوب است      محبوب من در خو ش قا متي وتنا سب اندام مانند سرو است .     محبوب من:مشبه      

خوش قامتي وتنا سب اندام : وجه شبه    مانند : ادات تشبيه       سرو : مشبه به                                                                                          

 همه بند گان موي كردند باز …در اين ابيات شش استعاره وجود دارد .           1-مشكين كمنددراز:موي سياه و بلند  

2-فندق : استعاره از ناخن      3-گل :استعاره از چهره       دربيت دوم:   4 –ارغوان: استعاره از گونه   5 -نرگس :استعاره ازچشم    

6- گل:استعاره از چهره      دربيت سوم : موي فرنگيس :مشبه   بلندي وسياهي :وجه شبه     مانند: ادات تشبيه    كمندسياه ودراز:مشبه به                                        ناخن فرنگيس:مشبه    انحنا ورنگ: وجه شبه       مانند: ادات تشبيه        فندق: مشبه به         چهره ي فرنگيس: مشبه                       لطا فت و قرمز ي :وجه شبه                 مانند : ادات تشبيه        گل  :مشبه به           چشم فرنگيس : مشبه        خماري: وجه شبه           مانند: ادات تشبيه       نرگس :مشبه به                                     

گونه فرنگيس :مشبه                    قرمزي و گلگوني :وجه شبه       مانند : ادات تشبيه            ارغوان : مشبه به                    

 خود آزمايي درس 12 (استعاره ي مكنيه ، شخصيت بخشي ‹تشخيص › ) صفحه93- 91

1-    در شعرهاي زير ، استعاره هاي مكنيه را بيابيد و در هر استعاره ، مشبه و مشبه به و وجه شبه را تعيين كنيد .

الف: كس چو حافظ نگشود از رخ انديشه نقاب                  تا سر زلف سخن را به قلم شانه زدند

رخ انديشه : استعاره ي مكنيه (تشخيص )      انديشه : مشبه            انسان : مشبه به محذوف        وجه شبه : داشتن رخ وظاهر

زلف سخن : استعاره ي مكنيه (تشخيص )          سخن : مشبه            عروس : مشبه به محذوف     وجه شبه :  داشتن زلف چون همان طور كه زلف را مي آرايند مي توان سخن را نيز با قلم آراست .   هردو استعاره ي مكنيه به صورت اضافه ي استعاري آمده است

(در اين بيت زيبا قلم را به شانه تشبيه كرده است .)

ب: هركاو نكاشت مهر وزخوبي گلي نچيد          در رهگذار باد نگهبان لاله بود

مهر : استعاره ي مكنيه              مشبه : مهر                مشبه به محذوف : گياه           وجه شبه : كاشتن و ماندگار بودن

پ: اي ابر بهمني نه به چشم من اندري              تن زن زمانكي و بياساي و كم گري

ابر بهمني : استعاره ي مكنيه (تشخيص )    مشبه : ابر           مشبه به محذوف : انسان        وجه شبه: از آن لحاظ كه مي تواند مورد خطاب واقع شود .

ت : فردا كه پيشگاه حقيقت شود پديد             شرمنده رهروي كه عمل برمجاز كرد

پيشگاه حقيقت : استعاره ي مكنيه (اضافه ي استعاري )          مشبه : حقيقت       مشبه به محذوف : كاخ و بارگاه       وجه شبه : داشتن پيشگاه و بزرگي

2-    استعاره هاي مكنيه را بيابيد و معين كنيد كه كدام يك تشخيص است ؟

الف: آسمان تعطيل است / باد ها بي كارند / ابرها خشك و خسيس / هق هق گريه ي خود را خوردند.

آسمان : استعاره ي مكنيه        باد: استعاره ي مكنيه ، تشخيص         ابر: استعاره ي مكنيه ، تشخيص

ب - شب ايستاده است / خيره نگاه او / برچارچوب پنجره ي من

شب : استعاره ي مكنيه ، تشخيص     نگاه او (= نگاه شب ) : استعاره ي مكنيه ، تشخيص

پ : بخز در لاكت اي حيوان كه سرما / نهاني دستش اندر دست مرگ است / مبادا پوزه ات بيرون بماند / كه بيرون برف و باران وتگرگ است .    حيوان : استعاره ي مكنيه ، تشخيص       سرما: استعاره ي مكنيه ، تشخيص ، دستش (دست سرما) ودست مرگ : استعاره ي مكنيه و تشخيص

ت : در آفاق گشاده است و ليكن بسته است              از سر زلف تو در پاي دل ما زنجير

درآفاق : استعاره ي مكنيه                    پاي دل : استعاره ي مكنيه ، تشخيص

ث: گل بخنديد و باغ شد پدرام             اي خوشا اين جهان بدين هنگام

گل : استعاره مكنيه ، تشخيص          (پدرام : آراسته )

3-    استعارات موجود در اشعار مصرحه اند يا مكنيه ؟

الف: آينه ت داني چرا غماز نيست                چون كه زنگار از رخش ممتاز نيست

آينه : استعاره ي مصرحه ( دل)          زنگار : استعاره ي مصرحه ( آلودگي ) رخش (رخ آينه ) : استعاره ي مكنيه (اضافه ي استعاري )

ب: گرچه من خود زعدم دل خوش و خندان زادم        عشق آموخت مرا شكل دگر خنديدن

عشق : استعاره ي مكنيه

پ: ملكا ، مها ، نگارا، صنما ، بتا ، بهارا                   متحيرم ، ندانم كه توخود چه نام داري

ملك ، مه ، نگار ، صنم ، بت و بهار : همه  استعاره ي مصرحه اند .

ت: خواهم شدن به ميكده گريان و دادخواه                  كز دست غم خلاص من آن جا مگر شود

دست غم : استعاره ي مكنيه (اضافه ي استعاري )

ث: اي بخارا ، شاد باش و شاد زي              مير زي تو شادمان آيد همي

بخارا: استعاره ي مكنيه

4-    استعاره هاي زير را به تشبيه تبديل كنيد و پايه هاي تشبيه را نام ببريد .

الف: جاده نفس نفس مي زد

جاده     مانند      انساني    نفس نفس مي زد               جاده استعاره ي مكنيه است

مشبه     ادات     مشبه به         وجه شبه

ب:  ما آبروي فقر و قناعت نمي بريم      با پادشه بگوي كه روزي مقدر است

آبروي فقر و قناعت : استعاره ي مكنيه

فقر و قناعت        در داشتن آبرو و ارزش    همانند    انسان   است .

 مشبه                        وجه شبه                   ادات      مشبه به

خود آزمايي درس 13 (حقيقت و مجاز) صفحه98- 97

1-    واژه هاي مشخص شده كدام حقيقت و كدام مجاز است ؟ در هر مجاز قرينه را نشان دهيد .

الف - برو هرچه مي بايدت پيش گير          سر ما نداري ، سر خويش گير

هردو سر مجاز است . قرينه : مضاف واقع شده اند .سر اول : قصد (محليه )سر دوم :راه (علاقه :جزئيه زيراهرراهي سرآغاز وانتهايي دارد )

ب : اگر به زلف دراز تو ، دست  ما نرسد           گناه بخت پريشان و دست  كوته ماست

هردو دست مجاز : دست اول : مجاز از دسترسي و در اختيار داشتن قرينه : بقيه جمله  دست دوم :  بخشي از دست (الزامي نيست كه همه دست برسد )   قرينه : كوتاه ما   (علاقه آليه )

قرينه بقيه ي حمله                     مجاز از دسترسي و دراختيار داشتن

پ : ما را سري است با تو كه گر خلق روزگار                دشمن شوند و سربرود هم بر آن سريم

سر مصراع اول : مجاز    قرينه : بقيه ي جمله    ما باتو سري داريم (فكر و قول و قراري داريم ) علاقه: محليه

سر اول در مصراع دوم : مجاز از جان (جان رفتن كنايه از مردن)

سر دوم در مصراع دوم : مجاز    قرينه : بقيه ي جمله     برآن سريم (برآن پيمان هستيم ) علاقه: محليه

ت : آفرين جان آفرين پاك را             آن كه جان بخشيد و ايمان خاك را

خاك : مجاز از انسان    قرينه : ايمان و جان به آن بخشيد        (علاقه : ماكان زيرا انسان قبلاً خاك بوده است )

ث: چو آشاميدم اين پيمانه را پاك         در افتادم زمستي بر سرخاك  

پيمانه : مجاز از نوشيدني    قرينه : آشاميدم       خاك : حقيقت

ج: از تو به كه نالم كه دگر داور نيست           وزدست تو هيچ دست بالاتر نيست

هر دو دست : مجاز از قدرت         قرينه : بقيه ي عبارت   (علاقه آليه )

ز: كار پاكان را قياس از خود مگير               گرچه ماند در نبشتن شير و شير

هردو شير حقيقت است .

2-    در ميان مجازها ، استعاره ها را مشخص كنيد .

الف : گل برگ را ز سنبل مشكين نقاب كن         يعني كه رخ بپوش و جهاني خراب كن

گل برگ : استعاره از چهره         سنبل : استعاره از گيسوان

ب : عالم از شور و شر عشق خبر هيچ نداشت           فتنه انگيز جهان نرگس جادوي تو بود

نرگس جادو : استعاره از چشم

پ – هرگز وجود حاضر غايب شنيده اي                 من در ميان جمع و دلم جاي ديگر است

دل در اين بيت مجاز است از ميل و رغبت چون دل محل ميل و رغبت است .

ت: زبان خامه ندارد سر بيان فراق          وگرنه شرح دهم با تو داستان فراق  

سر مجاز از قصد  و علاقه ي آن محليه است .

ث : الا اي باد شبگيري بگو آن ماه مجلس را            تو آزادي و خلقي درغم رويت گرفتاران

ماه مجلس استعاره از يار

ج : ستاره اي بدرخشيد و ماه مجلس شد               دل رميده ي ما را انيس و مونس شد

ستاره : استعاره از محبوب              ماه مجلس: استعاره از محبوب

چ : دفتر فكرت بشوي ، گفته ي سعدي بگوي          دامن گوهر بيار بر سر مجلس ببار

مجلس مجاز است از مجلسيان علاقه : محليه

خودآزمايي درس 14 (علاقه هاي مجاز) صفحه 102

1-     در شعرها و جمله هاي زير ، علاقه ي مجازهاي  مشخص شده را تعيين كنيد .

الف- سر : علاقه محليه← به معني تصميم و انديشه

ب- سر : علاقه كليه← همه ي سر را گفته ولي بخشي ازسر مورد نظر است چون همه ي سر  درد نمي كند .

پ- قلم : علاقه آليه ← قلم ابزار نوشتن است .

ت- حلق : علاقه جزيي ← دهان چون حلق جزيي از دهان است .

ث- سير : علاقه سببيه ← زيرا سيري سبب بيزاري و كسالت است .

ج- ماه :  علاقه لازميه ← مهتاب زيرا نور لازمه وهمراه ماه است .

چ-عالمي : علاقه محليه وكليه ← عالم مجاز از مردم عالم است .

2-     مجازهايي كه دربيت به كار رفته است معين كنيد ؛ قرينه ي آن ها را نشان دهيد و نوع علاقه رابيان نمايد .

الف- سرم- علاقه كليه ، محليه : چون موي سر سپيده شده است نه تمام سر               سپيد شدن قرينه ي آن است .

ب- جهان - علاقه كليه و محليه : نعمت ها و امكانات زندگي است        قرينه : واژه ي (خوردم ) زيرا آنچه در جهان قابل خوردن است نعمت ها ست نه خود جهان .

پ- بيت : مجاز (از شعر )         علاقه : جزئيه              قرينه :  مي گفت    

      كوه مي سفت           كوه مجاز (از سنگ)        علاقه  : كليه          قرينه : مي سفت           

ت- ايران : مجاز (قهرمانان وپهلوانان ايران ) علاقه : محليه وكليه    قرينه : برآشفت

ث- خون : مجاز(كشتن ومرگ) علاقه : لازميه    قرينه : اضافه شدن ناحق به خون

ج: صفرا : مجاز (ازخشم ) علاقه : سببيه     قرينه : برنيامدم (به عقيده پيشينيان يكي از اخلاط چهارگانه صفرا بوده است كه موجب خشم مي شد.

چ: الحمد : مجاز( از قرآن)         علاقه : جزئيه           قرينه : خواندن بعد از مرگ (بعد از مرگ قرآن مي خوانند )

ح : دم : مجاز (ازسخن )           علاقه : سببيه     قرينه : شنو ، هردو دم مجاز است و قرينه در جمله ي دوم : راحت پديد شود ، است .

خ : دينار و درم : مجاز (از ماديات )     علاقه : جزئيه         قرينه : جمله

سر اول مجاز از وجود و جان   علاقه : جزئيه  قرينه : بقيه ي عبارت

سردوم مجاز از انديشه    علاقه : محليه    قرينه : اضافه  شدن دينار و درم به آن

د- دست (هردودست ) مجاز از قدرت     علاقه : آليه       قرينه : بقيه ي جمله

ذ - چشم ، مجاز (از خود فرد)  علاقه : جزئيه      قرينه : نخفت

ر - جهان : مجاز   (بزرگان )  علاقه : محليه     قرينه : انجمن شد

3-     واژه هاي زير را درمعني مجازي به كار ببريد .

شهر : پيكر پاك شهدا بردوش شهر حمل مي شد .

قلم : او صاحب قلم است .

چشم : چشمش به من افتاد . (= نگاه )

زبان : او شيرين زبان است . (= سخن )

دست : دست خدا بالاترين دستهاست .

سر : سرآن ندارد امشب كه برآيد آفتابي ./ برسر آنم كه گر زدست برآيد . /  سرش (جان )را درراه خدا از دست داد‌.

خورشيد : خورشيد دشت را روشن كرد. ( نورخورشيد )

4- واژه هاي زير را به صورت مجاز و استعاره به كار ببريد.

ماه زمين را روشن مي كند ( نور ماه مجاز)

ماه من ، زندگي بي تو تاريك و بي رونق است ( استعاره  )

سرو : خم آورد بالاي سرو سهي (  استعاره )- گنجشك بر سرو نشسته بود . (مجاز) 

خود آزمايي درس 15 ( كنايه ) صفحه 107

درجمله ها و شعرهاي زير كنايات را مشخص كنيد ، مفهوم آن ها را بيان كنيد .

1- ريش سفيد : كنايه از باتجربه بودن يكي از نشانه هاي با تجربگي پيري وريش سفيدي است .

2-گهي پشت بر زين : كنايه از موفقيت و پيروزي يا قدرتمند وتوانا بودن/گهي زين به پشت : كنايه از شكست يا خوار وذليل بودن .

3-كشتن جو و گندم ستاندن : نتيجه ي كار باپايان آن يكسان است يعني نتيجه بدي كردن ، بدي ديدن است .

4- قيمت مقطوع است : كنايه از چانه نزنيد .

5- سر فرو نياوردن : كنايه ازتسليم نشدن وخاضع نگشتن

6- دهان به دهان گشتن سخن : كنايه از رواج وشيوع پيدا كردن .

7- هر كجا پاي نهد: كنايه ازواردشدن به جايي / دست ندارندش پيش : كنايه ازمانع نشدن . جلو او نمي گيرند .

8- دست روي دست گذاشتن : كنايه از انجام ندادن كار و بيكاري

9- مصراع دوم : آغاز هركار باپايان آن مناسب است.يعني نتيجه خوبي كردن ،خوبي ديدن است و نتيجه ي بدي كردن ، بدي ديدن است .

10- دست از دامن بدار: كنايه از رها كردن 

11-جاي بودن نديد : كنايه از فرار كردن  

12- بنشاندت پيش آموزگار : كنايه از ميل به آموختن واقرار به ناداني

13- دستش نگيرم : كنايه از مانع نشدن / تيرم زند : كنايه ازكشتن

14- دل پيش كسي داشتن : كنايه از عاشق بودن. ريش در دست ديگري داشتن : اختيارآدمي به دست ديگري بودن است .

15- پاي لغزيدن : كنايه از خطا كردن يا دچارگرفتاري ومشكل ناگهاني ونامنتظر شدن .

16- با هم يك زبانند: كنايه از متحد بودن  / كمان را زه كن : كنايه از براي جنگ ودفاع آماده شدن / سنگ بر باره ببر :  كنايه از براي جنگ و دفاع آماده شو .

بخش چهارم

خود آزمايي درس 16 ( موسيقي دروني و معنوي شعر ، واج آرايي ) صفحه 114 و115

- دربيت هاي زير واج آرايي را بيابيد و شمار هر صامت  يا مصوت تكراري را تعيين كنيد .

1- 7 بار صامت ( س) ، 7بار صامت (ت وط) ، 6 بار مصوت (الف)، 8 بار مصوت (ــ )

2- 7 بارصامت ( س، ت ) 

3- 6  بارصامت هاي ( ل ،ب)

4- 8  بار صامت (ل) ، 9 بار صامت (م)

5- 9 بار صامت (ن) ، 7بار مصوت بلند (ا) 6 مصوت (ــ ) زيرا به صورت تتابع اضافات آمده و خيلي محسوس است .  

6-6بار صامت (ر) ، 5 بار صامت (ش) ، 10بار مصوت كوتاه (ــ)

7- 9 بار صامت (د) ، 8 بار مصوت بلند (ا)

8- 11  بار صامت (ر) ، 6 بار صامت ( ه ) 

9- 3 بار صامت (ش) ، 5 بار صامت (ن)  

10- 6 بار صامت ( س ، ت ) ، 8 بار مصوت بلند (يي)

11- 6 بار صامت (م) ، 5 بار صامت (ن) ،  7 بار مصوت بلند (‌او)

12- 4 بار صامت (ش) ، 5 بار مصوت بلند (ا) ، 7 بار مصوت كوتاه (ــ )

13- 6 بار صامت ( خ ) ، 4 بار صامت ( ب)   

خود آزمايي درس 17( سجع ، انواع سجع ) صفحه 117

درجمله هاي زير سجع را نشان دهيد .

- چراغ و داغ : سجع مطرف

- برآيد و نپايد : سجع متوازي

- حيف و طرح : سجع متوازن

-         دسترس و كس : سجع مطرف

-         نهفتني وپيمودني : سجع متوازي

-     گفتني  و نمودني : مطرف

-         بي زر ، بي پر ، بي بر، بي در : سجع متوازي

-          عزيز ، ذليل : سجع متوازن

-         خورد ، مرد: سجع متوازي - كشت ، هشت : سجع متوازي

خودآزمايي درس انواع سجع صفحه ي 120-119

1-    دراشعار وجمله هاي زير ، سجع ها را بيابيد ، درباره ي ارزش موسيقايي هريك اظهار نظر كنيد .

-         زاينده ، پاينده : سجع متوازي (داراي ارزش والا )

-          بيازارد ، بيارد : سجع مطرف (نوع متوسط)

-          ترازو ، بازو : سجع مطرف (نوع متوسط)

-         خوب ، مكتوب : مطرف (نوع متوسط) اما در اين عبارت صنعت ازدواج (تضمين المزدوج ) ديده مي شود : تحصيل سيرت خوب : ترتيل سورت مكتوب 

-         محتاج ، مشتاق : سجع متوازن (ارزش موسيقايي اين سجع كم است )

-          محجوب ، معذور : سجع متوازن (ارزش موسيقايي آن كم است )

       تبريز ، خيز : مطرف (نوع متوسط) ، برداريد ، بگذاريد : متوازي (ارزش والا)

-         باغ ، داغ : سجع متوازي (داراي ارزش والا ) لاله ، ناله : متوازي (داراي ارزش والا)     ورد ، درد: سجع متوازي (داراي ارزش والا ) لاله و ورد ، ناله و درد (تضمين المزدوج)

-         منتعش و مشتعل : سجع متوازن ارزش موسيقايي آن كم است . مكتوب و مطلوب (متوازي ) (تضمين المزدوج)

-          روز ، سوز : سجع متوازي (داراي ارزش والا) سوز با افروز سجع مطرف (ارزش متوسط )

-          گرم ، شرم ، نرم : سجع متوازي (داراي ارزش والا )

-         گردون ، افسون : سجع متوازي (ارزش والا )

-         كرامت ، سلامت : سجع متوازي (ارزش والا)

-         فرسود ، نگشود : سجع متوازي (ارزش والا) نگشود ، بود : سجع مطرف (ارزش متوسط )

-          رسيدي،كشيدي:سجع متوازي (ارزش والا) مي گذرم،مي نگرم :سجع متوازي (ارزش والا) خورده : مرده : سجع متوازي (ارزش والا)

خودآزمايي درس 18 موازنه و ترصيع صفحه ي 124-123   به ترتيب بيت ها :

آرايه ي موازنه دركدام يك ازبيت هاي زيربه كاررفته است؟علت آن رابيان كنيد.آيا درميان((موازنه ها ))ترصيع نيزديده مي شود ؟ آنها را نيز تعيين كنيد .

1- موازنه   2- موازنه      3- موازنه         4- ندارد          5- موازنه            6- موازنه             7- ترصيع               8-  موازنه

9- ترصيع             10- موازنه              11- ندارد                   12- ترصيع               13- ندارد

14- موازنه    

15- ترصيع              16- موازنه              17- موازنه               18- موازنه

خودآزمايي درس 18 - صفحه ي 126

- دراشعار و جمله هاي زير ، جناس ها را بيابيد و اگر اختلافي در صامت ها يا مصوت ها  است ، بيان كنيد .

1-    روان ، روان : جناس تام  (جاري ، روح )

2-    صورت (نقاشي ، تصوير ) صورت (ظاهر ) : جناس تام

3-    سير ، شير : جناس ناقص اختلافي (اختلاف در صامت آغازي ) - زهره ، زهره : جناس ناقص حركتي (اختلاف در مصوت )

4-    شمع ، جمع : جناس ناقص اختلافي (اختلاف درصامت آغازي ) - ما، ماه : جناس ناقص افزايشي (افزايش يك صامت )

5-     نماز ، نياز: جناس ناقص اختلافي (اختلاف درصامت مياني ) درد ، كرد : جناس ناقص اختلافي (اختلاف درصامت آغازي )

6-    شاه ، شاد : جناس ناقص اختلافي (اختلاف درصامت پاياني )

7-    كينه ، سينه : جناس ناقص اختلافي (اختلاف در صامت آغازي ) - آيين و آيينه ، جناس ناقص افزايشي (افزايش يك مصوت درپايان )